Inanc Vs Mantik

din inanc ve mantigin (sert kaaya carptik) apayri dunyalarin kavramlari olduklarini, asil mantiksizligin bunlari ayni cumlede kullanilmasi oldugunu iddia edenler! sizi agir referanslara bogmadan 5 dakkada besiktas yapmak gorevimdir
dikkaaat:
din nedir? birbiriyle uyumlu bir dizi inanctir (ve bunlarin dogrultusundaki uygulamalar, ritueller).

inanc nedir? bir onerinin/iddianin gecerliligi hakkindaki yargi. "kanseri yenecegime inaniyorum", "yarin gunesin dogudan dogacagina inaniyorum" gibi.

bilgi nedir? "justified true belief". anzakcasi "saglam gerekcelerle inandigim sonucta dogru cikan inanc". ornegin diyelim kanserden kurtulacagim (inancim dogru cikacak) ama buna inanma nedenim gokyuzunde uc kez tur atan bir kartal gormem ise bu bilgi sayilmaz.

[burada "saglam"in"dogru"nun tanimlari kesin degil ama hangi inancin bilgiye daha cok yakinsadigini gostermekte kullanilabilirler]

dolayisiyla bilgi edinmek amaciyla dis dunyayi gozlemlerken bir cok inanc sahibi oluyoruz ve bilimsel hipotezler olusturuyoruz. mantik da burada devreye girerek gozlemle (veri) inancin (hipotezin) arasindaki iliskinin dogasini belirliyor. binlerce yil once yasayan biri gunesin 20 senedir her gun dogudan dogdugunu gordugu icin yarin veya sonsuza kadar o yonden dogacagina inaniyor. gerekceler bildigin tumevarim ve tumdengelimdir temel mantik terimleri yani. gunes 21. senenin ilk gununde batidan dogdu. sonsuza kadar dogudan dogacak inancimiz da yarin da kesin dogudan dogar inancimiz da sarsilacak. burada da basit bir if-then-else mantigi var.egerki gunes hep dogudan doguyor oyleyse yarin da bunu bekle yoksainancini degistir.

buna belief revisioning deniyor: halihazirda edinilmis inanclarin yeni gozlemler sonucu degistirilmesi ve degisen inanca bagli olan diger inanclarin da tutarliligi korumak icin revizyondan gecirilmesi.. bu prosedurun mantiki formalizasyonu dahi var yapay zeka arastirmalari icin yapilmis:
http://en.wikipedia.org/wiki/belief_revision
http://plato.stanford.edu/entries/logic-belief-revision/

sonuc: mantikla inanci ayni cumlede kullandik dunya da basimiza yikilmadi.

simdi dine geri donelim. buraya kadarki inanc orneklerinde prosedur bilimsel metoda paraleldi: gozlem yap hipotez uret test et sonuclarina gore hipotezini degistir tekrar test et, sonuca var. fakat inanclar karmasiklastikca test edilebilirliklerini yavas yavas yitiriyorlar, zira her fenomen gunesin dogusu gibi direkt gozlemlenemiyor. hayalgucunun cesitlendirdigi hipotezleri disiplinli bir metodla ayiklamak zorlastikca baska kriterler on plana cikiyor, ana-baba veya devlet otoritesi desteginin saglam gerekce sayilmasi gibi.

kritik nokta su ki, burada dahi mantiktan bagimsiz bir gerceklikten degil, bilimsel metodun disiplininin azalmis oldugu bir sistemden bahsediyoruz: "devlet herseyi bilir, devlet ejderha vardir diyor, oyleyse ejderha vardir". al sana mantik. bunun bozuklugu, devlet herseyi bilir onkabulunun test edilemeyisinden, saglam gerekcelere dayanmis bir hipotez olmamasindan kaynaklaniyor.

keza gittikce gucunu birbirinden alarak bir sistem haline gelen inanclar. bunlar sadece test edilemez onkabullere dayanmakla kalmiyorlar (kuran kutsaldir, allahin sozudur), birinin yikilmasi icin ilintili tum inanclarin yikilmasi lazim gibi gorunuyor, o da cok zor bir durum. (cehennem yoksa cennet de yoktur, kiyamet gunu de, belki seytan da, hatta kuran yalandir, kuran yalansa allah yoktur, butun bunlar olamayacagi icin cehennem vardir.. yine cikarimlar yapiliyor guzel guzel).

isin asli, rasyonel dusunce yarim yamalak islese bile o kadar derin bir ogesi ki insanin, o en temel onkabullerin dahi bir gerekcelendirmesi yapiliyor sikca. "allah vardir, yoksa bu mukkemmel duzen nasil olurdu, yoksa bu hayatin anlami ne, yoksa o kadar insan yanildi, yalan mi soyledi yani vs"

eger inanc mantiktan ve bilimsel metoddan tamamen bagimsiz olsaydi, bu tip gerekcelendirmelere de hic gerek kalmaz, insanlar salt sezgiye dayanarak cok daha cesitli ve fantastik seylere inaniyor olabilirlerdi. ornegin napolyon olduguna gonulden inanan birini ciddiye almamanizin nedeni bir dizi rasyonel cikarim degil mi? (napolyon oldu reenkarnasyon olsa bile bu kadar napolyon ayni anda olamaz olsa bile bunlar resmen deli daha gecen gun baska seye inaniyorlardi al mri scan'leri sunu kanitliyor vs). veyahut scientologynin hikayesi neden cogunluga cok gulunc geliyor? kimse yarin oburgun gokten gelinlikler icinde 8 bacakli domuzlarin yagacagi gibi kulliyen rastgele inanclara sahip degil "mantikla aciklamama gerek yok hissediyorum bunu" diyen yok cunku bu onceki hicbir tecrube tarafindan desteklenmeyen en ufak bir rasyonel aciklamasi olmayan bir gorus. devlet 24 saat tv'den bunun propagandasini yapsa ananiz babaniz sizi bu sekilde egitse dahi buna inanciniz gorece zayif olur.

tabii burada o zaman bilmem ne kabilesi niye soyle komik seylere inanabiliyor derseniz...yagmurun sirrini cozmus olan senin benim acimdan komik geliyor adamin mavi bir yagmur tanrisina inanmasi onun bilgi dagarcigi acisindan rastgele bir inanc degil

hangi onkabulun hangi gerekceyle ne kadar kuvvetli bir inanca temel olacagi kisinin psikolojisine gore (olum korkusu sucluluk duygusu, vs), bilimsel bilgi duzeyine gore, toplumun sosyal dinamiklerine gore (otoriter mi, bireyselci mi) belirlenir ama asla mantiktan nedensellikten tamamen bagimsiz olamaz bir inanc ne temelinde (ortaya cikisinda) ne de hayati boyunca (bir birey ona inanirken) dunyevi algidan ve rasyonellikten arinamaz.